Ambalaj halindeki yükleri çatal veya düz ataşman desteği ile kaldırma, istifleme ve iletme araçlarından biri olan forklift, kabin içerisine binen bir operatör yardımıyla çalışır. Yeni teknolojilerle geliştirilen iş makineleri, farklı ihtiyaçlara göre çeşitli donanımların eklenmesiyle daha fazla iş yükünü hafifletir. Teleskopik forkliftler de asansörlü sistemleri sayesinde kısa sürede büyük işleri başarmaya yarayan önemli destek araçlarından biridir. Uluslararası ve ulusal standartlara göre iş makinesi grubunda yer alan bu araçların kullanımı mevzuata göre özel ehliyetli operatörler tarafından yapılmalıdır. Her makinenin kendine özel kullanım talimatı ve bazı teknik hesaplama şartları bulunur. ‘Yük Merkezi’ de bu hesaplardan biridir ve yanlış yapıldığında ciddi kazalara sebep olabilir.

Forklift ve Taşıyıcılar İçin Yük Merkezi Nedir?

Forklift ve taşıyıcılar, can ve mal kaybını önlemek için belirli standartlara uygun şekilde üretilir ve mevzuata uygun koşullarda kullanılabilir. Kullanılacak alana ve amaca göre farklı tiplerde istifleyici araçlar bulunur. Ortalama olarak 400 kg. ile 4000 kg. arasında yük taşıyan forklift üretilir. Temelde çatal bir platforma sahip olan forklift, modeline göre düz ya da kafes ataşmanlarla birlikte kullanılabilir. Forklift kiralarken dikkat edilmesi gereken en önemli şeylerden biri taşınacak yükün ağırlığı ve ambalaj şeklidir. Ağırlık değerine uygun olarak üretilmiş olan taşıyıcıların kullanılması gereklidir. Her forklift aracın üzerinde araçla ilgili parametreleri gösteren tip plakaları bulunur. Tip plakası üzerinde aracın kendi ağırlığı ve yük merkezi hakkında detaylar bildirilir. Ambalaj halindeki yükün boyutları çatalın boyutundan farklı olduğu için ağırlık ve denge merkezleri değişir. İşçi sağlığı ve iş güvenliği mevzuatına göre araçlar üzerinde temel yapıyı değiştirecek modifiye yapılması yasaktır. Uygun aparat ve ataşmanların ne olacağına karar verirken mutlaka uzmanlardan yardım alınmalıdır. Günümüzde üretilen birçok forklift, amaca ve kriterlere uygun şekilde iş görecek yeteneğe sahiptir. Yedek ekipmanların montajlanması, izin verilen yük değerinin aşılması anlamına gelmez. Yeni eklenen ekipmanların ağırlığı, nominal ağırlık ve azami yük momenti hesaplarını değiştirmez.

Yük Merkezi Nasıl Hesaplanır?

Forkliftlerde yük merkezi hesabı için tahterevalli dengesi örnek alınabilir. Tahterevallinin sol ucu A, sağ ucu B, ortası ise C noktasıdır. Dengenin sağlanması için A ve B noktalarına eşit ağırlık bindirilmelidir. Yük merkezi hesabı şu şekilde formüle edilir:

A: Forkliftin sahip olduğu yüksüz ağırlık.

B: Forkliftin taşıması gereken ambalaj yükü.

C: Tahterevalli prensibindeki destek noktası.

‘A*AC = B*BC’

• A ucundaki ağırlık, C noktasına uzaklık ile çarpılır.
• B ucundaki ağırlık, C noktasına uzaklık ile çarpılır.
• Yük merkezinin doğru hesaplanabilmesi için her iki çarpımın da sonucunun eşit olması şarttır.

Sonuç: Forklift ya da taşıyıcı aracın yük kaldırma kapasitesi, yükün ağırlık merkezinin, ataşman veya çatallarla olan mesafeye uzaklığı ile bağıntılıdır. Kaldırılmaıs gereken ambalaj yükün ağırlık merkezi ile çatal veya ataşman noktası arasındaki uzaklık mesafesi arttıkça, ambalaj yükün ağırlığı da azalır.

Yük Merkezi Hesaplanırken Nelere Dikkat Edilir?

Ağırlık merkezi dışına çıkan forklift ve taşıyıcı araçların her zaman devrilme riski doğar. Kaldıraç prensibiyle çalışan forkliftlerin arka kısımlarında denge merkezi denilen bir kısım bulunur. Bu kısımdaki şaseye, azami kaldırma ağırlığını karşılayacak ve dengeyi sağlayacak olan ağırlık blokları bağlıdır. Üretici tarafından cıvatalarla sabitlenmiş olan bu ağırlık, makinenin yük altında kaldığı zaman devrilme riskini önlemek için eklenir. Operatör veya iş sahibi tarafından müdahale edilerek sökülmemesi önerilir. Aksi halde makinenin çalışma şartları değişir, can ve mal kaybı riski oluşur. Forklift ve taşıyıcılarda denge ve ağırlık merkezine mutlaka dikkat edilmesi gerekir.

Forklift ve Taşıyıcılar İçin Denge ve Ağırlık Merkezi

Forkliftler ve taşıyıcılar limanlarda, depolarda, inşaatlarda ve benzeri yerlerde malzemelerin taşınması, istiflenmesi veya iletilmesi için kullanılan iş makineleridir. Yükün forklift üzerine doğru şekilde alınması, taşınması ve bırakılması işlemleri, matematiksel dengelerin kurulmasıyla sağlanır. Tahterevallide kullanılan temel prensip, dayanak (eksen) olarak adlandırılan noktanın her iki yanında dengelenerek yüklenen ağırlık ile çalışır. Bu prensip forklifte uyarlandığı için, çatal veya ataşmanlara yüklenen ağırlık ile makine ağırlığının dengelenmesi esas alınır. Her nesnenin bir ağırlık merkezi bulunur ve bu nokta üzerindeki nesne her yönden dengededir. Taşıyıcı araç ile yük, bir araya geldiği zaman, birleşik (kombine) bir ağırlık merkezi oluşur. Forklift dengesinin sağlanması için forkliftin ağırlık merkezinin yeri dikkate alınır. Forklift yüklendikten sonra ise, birleşik ağırlık merkezi dikkate alınır. Taşıyıcılar, hareketli ekipmanlarla çalıştığı için ağırlık merkezleri de değişir. Kızak ataşmanlar asansörlü sistemle ileri geri veya aşağı yukarı hareket ederse, aynı şekilde ağırlık merkezi de tilt hareket eder.

Ağırlık Merkezinin ve Dengenin Etkilendiği Başlıca Faktörler:

Taşıyıcı araçlarda ağırlık merkezinin ve dengenin etkilendiği bu faktörler, aracın yüklü zamanda etkili olduğu kadar boşken de etkilidir. Boş araçların yan devrilmeleri de büyük risktir.

• Yükün ambalajlanma şekli.
• Yükün ambalaj boyutları.
• Yükün ağırlığı.
• Yükün, forklifte alınmadan önceki duruş pozisyonu.
• Yükün, forklifte alınmadan önceki yüksekliği.
• Kanca ya ta ataşmanlarla yapılan yatırma hareketleri, tilt miktarı.
• Forkliftin lastiği şişirilen tip ise lastik basıncı.
• Forklift ile yapılan frenleme hamleleri.
• Forklift ile yapılan gaz verme hamleleri.
• Forklift ile yapılan dönüş hamleleri dinamik kuvvetlere.
• Forkliftin sürüldüğü yüzey durumu.
• Forkliftin sürüldüğü yüzey eğimi.

Denge tabanı, öndeki tekerlekler ile arka aksın ekseninde oluşturulan üçgen içerisinde kalır. Ağırlık merkezi bu üçgen içerisinde kalırsa, forklift dengesi sağlanabilir. Ağırlık merkezi öne kaydığında forkliftin de öne devrilme riski doğar. Sağa yada sola herhangi bir noktaya kaydığında da yan devrilme riski doğar. Bazı ambalajların ağırlığı homojen dengede değildir. Koli içerisinde bir taraf diğer taraftan daha hafif olabilir. Böyle durumlarda ağır olan taraf ayna kısma yaklaştırılır ve çatal kısım üzerine merkezlenir.

Taşıyıcı ve Forkliftlerde Temel Güvenlik Kuralları

• İş makinesi olarak kullanılan araçların eğitimli ve ehliyetli kişilerce kullanılması esastır. Acemi kişiler can ve mal güvenliği için ciddi sonuçlara sebep olabilir.
• İş ve işçi güvenliği için yük taşıma esnasında mutlaka koruyucu ekipmanlar kullanılmalıdır.
• Araçların, yüzeyin ve yüklerin kontrolleri yapılmadan taşıma işlemine başlanmamalıdır.
• Tepe ve yük yaslama korkulukları olmayan araçlarla taşıma yapılmamalıdır.
• Yük dışında başka bir şeyin taşınmasına izin verilmemeli, özellikle insan taşımaya izin verilmemelidir.
• İnsan taşınması gereken asansörlü forkliftlerde çatal üzerinde onaylı güvenlik kafesi bulundurulmalıdır.
• Taşıma araçları boş ya da dolu durumdayken ani hareketlerden kaçınmak gereklidir.
• Araçların yakıt ikmalleri her zaman yetkili kişilerce yapılmalıdır.
• Arıza hallerinde acemi kişilerin araçlara müdahale etmemesi gerekir. Yetkili servislere başvurularak ehliyetli kişilerin gelmesi beklenmelidir.
• Tekli ya da filo halinde iş makinesi kiralanıyorsa, araçların bakım belgelerinin ibrazı istenmelidir. Düzenli bakımı yapılmayan araçlarda can ve mal kaybıyla sonuçlanan olumsuz durumlar yaşanabilir.
• Kiralanan makinelerin tam performans ile çalışıp çalışmadığı kontrol edilmeli, ekipmanlarının yeni ve sorunsuz olduğu teyid edilmelidir.

Taşıyıcı ve forklift makinelerin tip plakalarında yazan teknik değerler ile yapılacak işe uygunluğu doğrulanmalı, yüksek iş gücü isteyen taşımalarda düşük kapasiteli araçlar kullanılmamalıdır.